Trẻ tự kỷ và trẻ trầm cảm vắng mẹ khác nhau như thế nào?

Nhiều mẹ do không trang bị kiến thức và không quan tâm chăm sóc con cái nên không thể nào phân biệt được 2 bệnh là trẻ tự kỷ và trẻ trầm cảm do vắng mẹ, cũng như khi phát hiện bé bị tự kỷ hoặc trầm cảm thì đã quá trễ.

Bảo vệ thành công luận văn thạc sĩ tại TP HCM vài tháng thì cũng là lúc chị Nga (Bến Tre) nhận được kết luận cu Bin mắc chứng tự kỷ. Gia đình chồng đổ lỗi cho chị tham công danh sự nghiệp không gần gũi con khiến bé bệnh.

Đang học dở cao học trên TP HCM, chị Nga cấn bầu ngoài ý muốn. Sau khi sinh cu Bin được 10 tháng, chị quyết định đi học trở lại. Nhờ có bà nội chăm bé nên chị Nga vừa có thời gian chu toàn công việc cơ quan, vừa tất tả đi về gần 100 km đoạn đường Bến Tre – TP HCM để theo kịp chương trình học.

Đến khi bé 25 tháng tuổi, chị thấy con có biểu hiện như hay xoay người vòng vòng, không chỉ tay mà thích gì thì kéo tay người lớn đến lấy, thích bật và tắt công tắc đèn liên tục, đi nhón gót…, chị cho con đi khám tâm lý. Khi bác sĩ chẩn đoán bé có biểu hiện của chứng tự kỷ, cần theo dõi thêm, chị Nga suy sụp hoàn toàn.

Chưa hết bàng hoàng, chị Nga “chết đứng” khi họ hàng, gia đình bên nội trách chị tham công danh, không chăm sóc con chu đáo mới khiến con mang bệnh. “Vừa chới với vì bệnh của con, vừa sống trong tâm trạng hối hận dày vò nên tôi đâm bệnh. Sau một thời gian lao vào nghiên cứu tài liệu về trẻ tự kỷ, tôi dần hiểu ra chứng bệnh của con không phải lỗi do mình nên mới bình tâm hơn để cùng con đối diện mọi thứ”, chị Nga trải lòng.

Bác sĩ Phạm Ngọc Thanh, nguyên Trưởng khoa Tâm lý, cố vấn tâm lý Bệnh viện Nhi đồng 1 cho biết, nhiều gia đình khi trẻ được chẩn đoán tự kỷ thường có tâm lý đổ lỗi cho người mẹ thiếu quan tâm, chăm sóc. Bên cạnh đó, không ít bà mẹ cũng tự trách mình đã không chăm lo tốt nên mới đẩy con tới nông nỗi bị bệnh.

Trên thực tế trẻ tự kỷ hoàn toàn không do lỗi của cha mẹ hay do việc nuôi dưỡng không tốt. Nguyên nhân gây tự kỷ rất phức tạp. Trong hầu hết trường hợp, tự kỷ có thể được gây ra bởi sự kết hợp của các yếu tố nguy cơ di truyền tương tác với các yếu tố nguy cơ của môi trường như mẹ nhiễm rubella, nhiễm hóa chất…

Theo bác sĩ Thanh, ngay cả nhà chuyên môn vẫn có người cho rằng trẻ tự kỷ là do cha mẹ không chăm sóc con. Cần phân biệt trẻ tự kỷ và trẻ trầm cảm vắng mẹ. Trầm cảm vắng mẹ thường xảy ra khi trẻ xa mẹ quá 3 tháng. Có nhiều nguyên nhân dẫn tới việc trẻ trầm cảm. Có đứa trẻ sinh ra bất đắc dĩ, ngoài ý muốn, tư tưởng bố mẹ chưa sẵn sàng nên ngay từ trong bụng mẹ, trẻ đã mang tâm lý bị chối từ. Những giằng co trong suy nghĩ người mẹ “nên giữ hay nên bỏ con” trong lúc mang thai sẽ ít nhiều tác động đến tâm lý trẻ.

Bên cạnh đó, nhiều bố mẹ do bận đi làm ăn, bận đi học, thường xuyên đi công tác… nên khi sinh con ra, phải gửi con cho ông bà hoặc phó mặc con cho người giúp việc chăm sóc, ít có thời gian gần con. Hiện nay nhiều bà mẹ không nuôi con bằng sữa mẹ nên tình cảm mẹ con cũng bị ảnh hưởng. Ngoài ra, trẻ được xem tivi, chơi điện tử quá nhiều thay vì được cho chơi những trò phát triển trí não… cũng sẽ gây ảnh hưởng không tốt. Sự trầm cảm vắng mẹ này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển tâm lý, cảm xúc của trẻ, nhiều trường hợp kéo dài đến tuổi vị thành niên và trưởng thành.

Bác sĩ Thanh nhấn mạnh, trầm cảm vắng mẹ có triệu chứng gần giống trẻ tự kỷ như thờ ơ, chán ăn, nôn ói, không thích giao tiếp…, nhưng chỉ cần 3-6 tháng mẹ chơi với con, tình hình sẽ cải thiện rất rõ. Nếu mẹ dành thời gian gần gũi trẻ, các triệu chứng sẽ dần biến mất còn nếu trẻ tự kỷ thì các triệu chứng sẽ thường theo trẻ suốt cuộc đời và phải tiến hành các biện pháp can thiệp, trị liệu sớm mới có thể giúp cải thiện phần nào.

Bé dễ bị trầm cảm do cách dạy kém của cha mẹ

Tỷ lệ trầm cảm và lo âu ở những người trưởng thành có tuổi thơ bị lạm dụng hoặc không được yêu thương tăng gấp đôi, một nghiên cứu mới đây của các nhà khoa học Australia mới tiết lộ.

Theo Tân hoa xã, nghiên cứu được thực hiện bởi Viện nghiên cứu gia đình Australia với sự tham gia của một nghìn bạn trẻ từ 23 đến 24 tuổi. Qua đó, các nhà nghiên cứu nhận thấy mối liên hệ rõ ràng giữa kỹ năng làm cha mẹ tốt và các vấn đề về sức khỏe tâm thần.

Nếu cha mẹ có kỹ năng nuôi nấng con cái tốt thì đó sẽ là bước đệm giúp trẻ phát triển sức khỏe tâm thần theo hướng có lợi.

“Trẻ lớn lên trong những gia đình luôn nhận được sự ủng hộ, động viên từ cha mẹ sẽ có tính tự lập cao, có năng lực đối phó với những áp lực của xã hội, tin tưởng và khoan dung với những người khác và trên tất cả tin vào chính quyền, như cảnh sát hay chính phủ”, Diana Smart, người đứng đầu nghiên cứu này cho biết.

Cũng theo nghiên cứu này, gần một phần tư số người được hỏi cho biết từng chịu một hoặc nhiều hình thức lạm dụng khi còn nhỏ. Đặc biệt, có đến 17% người cho biết từng bị ngược đãi về tình cảm, một tỷ lệ khá cao.

Ngoài ra, 18% người có tuổi thơ sống trong nghèo khó và 12% lớn lên mà cha hoặc mẹ có vấn đề về sức khỏe tâm thần hoặc lạm dụng thuốc.

Nghiên cứu cũng cho thấy, 30% số người được hỏi từng bị trầm cảm khi trưởng thành vì không được gia đình yêu thương khi còn nhỏ. Tỷ lệ này với những trẻ được cha mẹ quan tâm chỉ là 12%.

Nghiên cứu cho thấy sự phát triển của trẻ về sau dựa vào tình yêu, sự khuyến khích của cha mẹ khi còn nhỏ.

“Trầm cảm vắng mẹ” ở trẻ em

Trẻ M.V. 12 tuổi, ở thành phố Hồ Chí Minh, nhập viện Nhi Đồng 1 nhiều lần vì nôn mửa, chán ăn, suy kiệt với cân nặng 15kg và chiều cao 125 cm. Trẻ chỉ thích chơi một mình với chăn mền, chứ không chơi với em gái song sinh và đồ chơi.

Từ 2 tuổi, trẻ bắt đầu ói sau khi cha mẹ ly dị nhau. Trong khi mẹ đi làm ở TP Hồ Chí Minh, có lúc trẻ được ở bên nhà nội ở Vũng Tàu, có lúc ở bên nhà ngoại ở Đồng Nai. Trung bình, từ lúc trẻ được 2 tuổi đến nay, trẻ nằm viện khoảng 6 tháng mỗi năm vì nôn ói và chán ăn dẫn đến tình trạng suy kiệt.

Mối quan hệ giữa cha mẹ và trẻ trong những năm đầu đời có yếu tố quyết định trong cả cuộc đời của trẻ. Ở lần nhập viện thứ 6 trong vòng 1 năm, trẻ được giới thiệu đến đơn vị Tâm lý sau khi các bác sĩ đã kiểm tra sức khỏe toàn diện và không tìm ra nguyên nhân gây ói mửa và chán ăn của trẻ. Trẻ có vẻ thờ ơ, không thích giao tiếp, khó ngủ, chỉ muốn ăn khi được đặt ống thông mũi dạ dày. Sau khi trẻ cảm thấy an tâm , trẻ bắt đầu trả lời với một giọng rất nhỏ các câu hỏi của bác sĩ tâm lý. Trong các thực phẩm, trẻ chỉ thích ăn cơm gà và bánh mì với cá hộp.

Mỗi khi được xuất viện, trở về môi trường gia đình không an toàn, thiếu tình thương, với sự xung đột giữa hai gia đình nội ngoại, trẻ lại ói và từ chối ăn nên phải nhập viện. Khi vào viện, trẻ cảm thấy an tâm hơn, nhất là khi được các chuyên viên tâm lý nâng đỡ tinh thần và lắng nghe cuộc đời đau khổ, thiếu tình thương của trẻ. Sau khi đã ăn được , trẻ muốn ra viện và đồng ý trở lại tái khám tâm lý.

Thế nào là rối loạn gắn bó ở trẻ em?

Đây là một rối loạn tâm thần được bác sĩ René Spitz mô tả lần đầu tiên năm 1946 với tên là trầm cảm vắng mẹ (anaclitic depression) xảy ra ở trẻ nhỏ khi vắng mẹ quá 3 tháng trong thời gian từ 6 đến 12 tháng tuổi. Sự vắng mẹ này gây những triệu chứng thể chất và tâm lý cho trẻ như tự cô lập, tránh tiếp xúc với xã hội, sụt cân, khó ngủ, từ chối ăn, chậm phát triển tâm vận động , dễ bị nhiễm khuẩn, tự kích thích bằng những hành vi rập khuôn và có ánh nhìn xa xăm . Hội chứng này thường được gặp ở trẻ mồ côi hoặc trẻ bị cách ly khỏi cha mẹ.

Sau BS René Spitz, một nhà phân tâm John Bowlby tiếp tục nghiên cứu và đề cập đến rối loạn gắn bó ở trẻ nhỏ bị tách rời khỏi mẹ quá sớm, ảnh hưởng đến sự phát triển tâm lý cảm xúc của trẻ và có thể kéo dài đến tuổi vị thành niên và người lớn.

Làm thế nào để tránh rối loạn gắn bó ở trẻ em?

Trong bối cảnh gia đình Việt Nam đang có nhiều thay đổi (gia đình ly dị, cha mẹ đi làm việc xa, gởi con cho ông bà nuôi), trẻ bị thiệt thòi vì thiếu sự âu yếm, vuốt ve, nâng đỡ của cha mẹ. Trong mọi hoàn cảnh, trẻ cần được sự chăm sóc, vỗ về của gia đình và không ai có thể thay thế được cha mẹ để tỏ tình thương đối với trẻ.

Trong trường hợp bệnh nhân được nêu trên, điều lạ là trẻ thích ở bệnh viện hơn ở nhà, vì môi trường bệnh viện mang lại sự an toàn cho trẻ. Hơn nữa, khi trẻ nằm viện, thì các thành viên trong gia đình đến thăm trẻ và mối quan hệ giữa hai bên nội ngoại đỡ căng thẳng hơn.

Mối quan hệ giữa cha mẹ và trẻ trong những năm đầu đời có yếu tố quyết định trong cả cuộc đời của trẻ. Trên hết mọi thực phẩm giàu chất dinh dưỡng, thực phẩm tâm lý mà trẻ luôn cần , chính là TÌNH THƯƠNG của cha mẹ được thể hiện qua ánh mắt, giọng nói, cử chỉ vỗ về, âu yếm, ân cần chăm sóc, nhất là trong những lúc trẻ phải trải qua cơn bệnh gây đau đớn thể xác và cô đơn tâm hồn.