Bệnh tiêu chảy ở trẻ em - Nguyên nhân và cách xử trí khi trẻ bị tiêu chảy cấp

Thứ ba - 22/10/2013 21:55
Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ thường bị tiêu chảy do nhiều lý do, có thể do đường ruột trẻ bị nhiễm trùng hoặc bé dị ứng với thức ăn, sữa. Bệnh sẽ trở nên nguy hiểm nếu trẻ bị tiêu chảy kéo dài không dứt, lúc này các mẹ cần đưa bé đi khám bác sỹ ngay.Bác sỹ Nguyễn Anh Tuấn, Trường Đại học Y dược TPHCM, cho biết: tiêu chảy là đi tiêu phân lỏng nhiều hơn 3 lần trong 24 giờ. Riêng trẻ sơ sinh bú mẹ đi tiêu nhiều hơn 5-6 lần trong ngày, phân có nhiều nước thì mới gọi là tiêu...

Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ thường bị tiêu chảy do nhiều lý do, có thể do đường ruột trẻ bị nhiễm trùng hoặc bé dị ứng với thức ăn, sữa. Bệnh sẽ trở nên nguy hiểm nếu trẻ bị tiêu chảy kéo dài không dứt, lúc này các mẹ cần đưa bé đi khám bác sỹ ngay.


Bác sỹ Nguyễn Anh Tuấn, Trường Đại học Y dược TPHCM, cho biết: tiêu chảy là đi tiêu phân lỏng nhiều hơn 3 lần trong 24 giờ. Riêng trẻ sơ sinh bú mẹ đi tiêu nhiều hơn 5-6 lần trong ngày, phân có nhiều nước thì mới gọi là tiêu chảy ở trẻ sơ sinh.


Tiêu chảy cấp ở trẻ em nguy hiểm như thế nào?


Tiêu chảy là một trong những bệnh thường gặp nhất ở trẻ em. Ở trẻ dưới 3 tuổi thì trung bình mỗi năm sẽ mắc 1-3 đợt bệnh tiêu chảy. Phần lớn trẻ tử vong do tiêu chảy gặp dưới 2 tuổi và sống tại những nước đang phát triển. Ngoài ra, do trẻ có thể bị nhiều đợt tiêu chảy trong một năm, đôi lúc phải nhập viện, làm ảnh hưởng đến việc học tập, công việc của cha mẹ và là một gánh nặng cho kinh tế gia đình và xã hội.


trẻ bị tiêu chảy 1


Vì sao trẻ bị tiêu chảy?


Trẻ bị tiêu chảy có thể do nhiều lý do, nhưng thường gặp nhất là do đường ruột trẻ bị nhiễm trùng. Tác nhân có thể là virus, vi trùng, hoặc ký sinh trùng, mỗi loại có biểu hiện và cách điều trị khác nhau. Ngoài ra, trẻ bị tiêu chảy có thể do dị ứng với thức ăn, bất dung nạp thức ăn (thường gặp bất dung nạp lactose là một loại đường có trong sữa), chế độ ăn không phù hợp với lứa tuổi, sử dụng kháng sinh kéo dài, v.v…


Mặc dù hầu như bé nào cũng mắc tiêu chảy ít nhất 1 lần trong đời, nhưng có những bé dễ bị tiêu chảy hơn các bé khác. Nhóm trẻ này được gọi là trẻ có nguy cơ cao, bao gồm: những trẻ trong độ tuổi 6 tháng – 2 tuổi, trẻ bị suy dinh dưỡng, trẻ bị suy giảm miễn dịch, trẻ không có thói quen rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh, trẻ có chế độ ăn không hợp vệ sinh (ví dụ bú bình không đảm bảo vệ sinh, thức ăn hoặc nguồn nước bị ô nhiễm, v.v…).


Tại sao tiêu chảy lại nguy hiểm?


Nếu tiêu chảy không được điều trị hoặc điều trị không hợp lý, trẻ sẽ bị “cạn nước trong người” dần, (từ chuyên môn gọi là “có dấu mất nước”). Nếu cơ thể “cạn nước” thì sẽ hoạt động yếu dần. Nếu không bổ sung kịp thời thì có thể dẫn đến tử vong. Ngoài ra, tiêu chảy cũng làm rối loạn các chất khoáng trong cơ thể. Nếu tiêu chảy kéo dài sẽ dễ đưa đến suy dinh dưỡng, sẽ làm tiêu chảy khó điều trị hơn, và có thể, bệnh lý ngày càng nặng và khó kiểm soát. Một số trường hợp tiêu chảy do vi trùng có thể dẫn đến nhiễm trùng huyết, điều trị rất khó khăn và có thể gây tử vong.


Điều trị tiêu chảy cấp ở trẻ như thế nào?


Có 4 nguyên tắc điều trị tiêu chảy cấp ở trẻ:


Uống nhiều hơn bình thường: đây là nguyên tắc rất quan trọng, cho trẻ uống thêm dung dịch bù nước (ORS) sau mỗi lần đi tiêu lỏng hay sau khi nôn ói. Ngoài ORS, trẻ trên 6 tháng tuổi còn có thể uống nước súp, nước cơm, nước cháo, nước dừa, nước hoa quả tươi không đường, nước chín để nguội.


Tiếp tục cho ăn: Nếu trẻ đang bú mẹ thì tiếp tục cho bú. Ở trẻ lớn hơn thì khẩu phần ăn hàng ngày nên được tiếp tục và tăng dần lên. Ở những trẻ có nôn ói thì khẩu phần ăn nên được chia ra làm nhiều bữa nhỏ. Không nên nhịn ăn, giảm khẩu phần ăn hay pha loãng sữa vì trẻ sẽ bị giảm cân, chức năng đường ruột hồi phục chậm hơn và thời gian tiêu chảy sẽ kéo dài hơn. Sau khi hết tiêu chảy nên cho bé ăn nhiều hơn để hồi phục lại dinh dưỡng cho bé.


Bổ sung kẽm: các nhân viên y tế sẽ cho bé uống bổ sung kẽm dưới dạng viên hoặc nước, uống l0-14 ngày. Kẽm góp phần giúp giảm thời gian và độ nặng của tiêu chảy, đồng thời giúp giảm nguy cơ tiêu chảy trong thời gian tới.


Khi nào đưa trẻ trở lại cơ sở y tế: nếu trẻ có một trong các dấu hiệu sau:


Trẻ không ăn uống được và bỏ bú


Sốt cao hơn


Trẻ rất khát nước


Trong phân có máu


Bệnh diễn tiến không khá hơn sau 2 ngày điều trị


Những biện pháp nào rút ngắn thời gian tiêu chảy cấp?


Điều quan trọng nhất trong điều trị tiêu chảy cấp là uống bù nước. Bên cạnh đó, dinh dưỡng đúng cách làm ruột trẻ hồi phục nhanh, giúp cho phân mau trở lại như bình thường. Ngoài ra, nhiều nghiên cứu được tiến hành trên trẻ cho thấy Smecta® (diosmectite) giúp thúc đẩy nhanh quá trình hồi phục, giảm lượng phân thải ra và rút ngắn thời gian tiêu chảy.


Phòng ngừa tiêu chảy cấp ở trẻ như thế nào


Nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ ít nhất trong 6 tháng đầu đời.


Cho ăn dặm đúng cách, hợp vệ sinh và đầy đủ các chất (đạm, béo, đường, hoa quả).


Sử dụng nước sạch.


Ăn thực phẩm sạch, an toàn, có nguồn gốc rõ ràng và được bảo quản đúng quy cách.


Rửa tay trước khi chuẩn bị thức ăn và cho trẻ ăn, hoặc sau khi trẻ đi tiêu.


Tiêm phòng đầy đủ các loại vắc-xin trong chương trình tiêm chủng mở rộng. Uống vắc-xin ngừa tiêu chảy do rotavirus.



Trẻ bị tiêu chảy do dinh dưỡng không hợp lý


Con khoẻ mạnh, có tầm vóc cao lớn là mong muốn của không của riêng ai. Nhiều ông bố, bà mẹ vì quá mong muốn con mình phát triển vượt trội đã vội vàng ép con ăn nhiều chất bổ dưỡng với chế độ dinh dưỡng không phù hợp.


Về vấn đề dinh dưỡng cho con, chị Minh Phương (Hà Nội) tâm sự: “Nghe nhiều mẹ mách cho con ăn thêm chất xơ để bé tiêu hoá tốt, mình cũng cho bé ăn rau xanh và hoa quả. Nhưng bé lại rất ghét ăn rau nên mình ép bé ăn thêm hoa quả để bù vào. Chẳng hiểu sao bé lại bị tiêu chảy, đi ngoài những 10 lần/ ngày”.


Sau khi được bác sĩ dinh dưỡng nhi khoa tư vấn, chị Phương đã biết được nguyên nhân gây ra tiêu chảy ở con nhà mình đó chính là do chị đã ép con ăn quá nhiều hoa quả và rau xanh, lượng chất xơ vượt quá mức quy định đối với tháng tuổi của bé khiến bé bị tiêu chảy kéo dài. Bên cạnh đó, bác sĩ cũng tư vấn cho chị chế độ dinh dưỡng cần thiết, phù hợp với độ tuổi của bé. Nhờ đó, tình trạng tiêu chảy của bé không còn nữa, bé cũng ăn ngoan và ngủ tốt hơn.


“Ngoài các nguyên nhân khiến trẻ bị tiêu chảy như viêm nhiễm trong và ngoài đường ruột, ảnh hưởng do thay đổi thời tiết, khí hậu thì việc nuôi dưỡng trẻ không hợp lý đặc biệt là một chế độ thực đơn không đảm bảo tính khoa học sẽ góp phần rất lớn gây ra bệnh tiêu chảy cho trẻ”, Bác sĩ nhi khoa cho biết.


Đa phần các bố mẹ trước khi đưa con đến tư vấn tại phòng khám đều mắc phải những sai lầm trong việc chăm sóc dinh dưỡng cho trẻ như: cho trẻ ăn quá no, quá ít, ăn không theo thời gian quy định, thành phần thức ăn không thích hợp, cho trẻ ăn bột hoặc cơm hoặc ăn các chất béo quá sớm và đột nhiên thay đổi chủng loại tính chất thức ăn không phù hợp, hoặc đột ngột cắt sữa. Những bất hợp lý trong chế độ dinh dưỡng cho trẻ đã dẫn đến rối loạn chức năng tiêu hoá và gây ra tiêu chảy ở trẻ.


Sau khi trẻ bị tiêu chảy, trẻ có thể bị sút cân bởi khi đó nhu cầu về chất dinh dưỡng của cơ thể tăng, cộng với việc trẻ bị tiêu chảy thường rất biếng ăn nên sức hấp thụ thức ăn cũng giảm. Nếu trẻ bị tiêu chảy lâu ngày, hoặc thường xuyên thì cơ thể khó phục hồi nhanh, sự tăng trưởng của trẻ bị ảnh hưởng. Do đó, trong suốt quá trình tiêu chảy cần cho trẻ ăn đủ khẩu phần, không được bắt trẻ nhịn, kiêng khem. Để thúc đẩy sự phục hồi của niêm mạc ruột của trẻ, cha mẹ cần lưu ý chế độ nuôi dưỡng hợp lý.


Với sữa mẹ, trong khi trẻ bị tiêu chảy, phải tiếp tục cho trẻ bú theo nhu cầu và ý muốn của trẻ, không được ngưng hoặc giảm, đồng thời phải bù dung dịch điện giải. Riêng với thức ăn, nên cho trẻ ăn cả loại mềm lẫn loại đặc. Trẻ trên 6 tháng tuổi mà trước đó chưa được ăn dặm thì giờ có thể cho ăn, bắt đầu với thức ăn mềm. Nếu trong quá trình điều trị phải ngưng cho ăn thì sau khi điều trị xong phải cho ăn lại ngay. Nên cho trẻ ăn thành nhiều bữa nhỏ (6-7 bữa mỗi ngày), không cần những loại thức ăn cầu kỳ mà nên chọn gạo tốt nấu cháo nhừ; cung cấp chất đạm cho cơ thể trẻ qua trứng, thịt hoặc cá nấu nhừ; thêm 5-10ml dầu ăn vào mỗi 100ml thức ăn để tăng năng lượng. Trẻ có thể uống nước quả tươi hoặc ăn chuối chín để có thêm kali và muối khoáng, sinh tố. Thêm các thức ăn có chứa tiền sinh tố A như cà rốt, bí đỏ, đu đủ… các loại rau lá màu xanh thẫm cũng rất tốt.


Để phòng ngừa bệnh tiêu chảy, các bố mẹ nên chú ý đến chế độ dinh dưỡng hợp lý cho trẻ. Cụ thể, trong chế độ dinh dưỡng của trẻ cần có đủ 4 nhóm chất cần thiết: chất bột đường, chất đạm, chất béo, vitamin & khoáng chất phù hợp với thể trạng của trẻ. Ngoài ra, các bố mẹ không nên vì muốn con nhanh tăng cân mà ép bé ăn quá nhiều, hoặc tự ý cho bé dùng thuốc, thực phẩm bổ sung không theo sự chỉ dẫn của bác sĩ. Bên cạnh đó, các bố mẹ cũng nên định kỳ đưa con đến các phòng khám dinh dưỡng uy tín để kiểm tra chiều cao, cân nặng cũng như được tư vấn về chế độ dinh dưỡng hợp lý để bé có thể phát triển toàn diện về thể chất và trí tuệ.


trẻ bị tiêu chảy 2



Tiêu chảy cấp do vi-rút Rota – Mối đe dọa cho trẻ


Tại Việt Nam, tác nhân gây tiêu chảy cấp nhập viện thường gặp nhất là Rotavirus. Theo một khảo sát tại BV Nhi đồng 1, có đến 67,4% trẻ nhập viện vì tiêu chảy cấp nhiễm Rotavirus.


Theo thống kê, có đến 95% trẻ em đều bị nhiễm vi-rút Rota ít nhất một lần trước 5 tuổi. Hằng năm, tiêu chảy cấp do vi-rút Rota gây ra tước đi sinh mạng hơn 600.000 trẻ em trên toàn thế giới và tỉ lệ trẻ tử vong vì bệnh này rất cao ở các nước đang phát triển.


Các triệu chứng và hậu quả do vi-rút Rota gây ra


Vi-rút Rota tấn công nhanh vào hệ tiêu hóa còn non yếu của trẻ làm trẻ bị tiêu chảy, nôn ói và dẫn đến mất nước nhanh chóng và có thể tử vong nếu không được bù nước kịp thời. Siêu vi-rút này có thể tồn tại rất lâu trong môi trường và đề kháng với các chất tẩy rửa thông thường như cồn, nước Javel nên có khả năng lây nhiễm rất cao. Vi-rút Rota lây truyền chủ yếu qua con đường phân, miệng và tay. Chúng được thải ra ngoài theo phân của bệnh nhi và tồn tại nhiều ngày trên bề mặt các đồ vật xung quanh trẻ như bàn ghế, sàn nhà, đồ chơi, các vật dụng trong nhà. Trẻ càng nhỏ thì bệnh càng nặng. Các bé trong giai đoạn phát triển từ 3-24 tháng tuổi là đối tượng bị vi-rút Rota tấn công mạnh nhất. Nguy cơ nhiễm bệnh của các trẻ nhỏ là rất cao vì các bé có xu hướng hay ngậm tay mà vẫn còn chưa biết rửa tay.


Trong trường hợp điển hình, khi bị nhiễm vi-rút Rota trẻ nhỏ sẽ gặp các triệu chứng như sốt, quấy khóc, sau đó nôn ói dữ dội và tiêu chảy. Nôn ói và tiêu chảy có thể đến 20 lần một ngày, phân thường nhiều nước, có thể có đàm không có máu.


Vì trẻ vừa nôn ói và vừa tiêu chảy nhiều lần trong ngày nên cơ thể trẻ dễ bị mất nước và phải nhập viện để điều trị. Thời gian bệnh thường kéo dài từ 3 đến 9 ngày nhưng để hồi phục hẳn có khi phải mất đến ba tuần. Nếu không được điều trị bù nước kịp thời và thích hợp trẻ sẽ mất nước nặng, toan máu thậm chí tử vong. Sau đợt bệnh, trẻ dễ có nguy cơ suy dinh dưỡng dù đã được nâng đỡ dinh dưỡng thích hợp.


Điều trị và phòng ngừa vi-rút Rota


Kháng sinh không có tác dụng đối với bệnh tiêu chảy cấp do Rotavirus. Việc điều trị bệnh chủ yếu là đề phòng biến chứng mất nước, bù nước bằng đường uống và chế độ dinh dưỡng thích hợp. Do trẻ vừa bị tiêu chảy vừa nôn ói nhiều lần trong ngày nên bù dịch bằng đường uống thường gặp khó khăn. Trong những trường hợp này, trẻ phải nhập viện để truyền dịch bằng tĩnh mạch.


Tiêu chảy do Rotavirus là căn bệnh có tính lây nhiễm cao và không thể phòng ngừa được bằng các biện pháp thông thường như rửa tay đúng cách, cung cấp nước sạch hay cải thiện vệ sinh môi trường. Điều đáng mừng là hiện đã có biện pháp hữu hiệu để phòng ngừa bệnh tiêu chảy do Rotavirus. Vì bệnh thường gặp và nặng nhất ở trẻ rất nhỏ nên trẻ cần được chủng ngừa phòng bệnh càng sớm càng tốt. Các bậc phụ huynh có con dưới 6 tháng tuổi nên gặp ngay bác sĩ từ lần khám đầu tiên tại các bệnh viện sản, nhi và các trung tâm y tế dự phòng trong thành phố để được tư vấn về biện pháp ngăn ngừa trẻ khỏi sự tấn công của vi-rút Rota.



Tiêu chảy do bất dung nạp lactose ở trẻ em


Tiêu chảy là bệnh phổ biến ở trẻ em nhỏ dưới 2 tuổi. Tiêu chảy thường xuyên, đặc biệt là tiêu chảy kéo dài bị trầm trọng thêm bởi tình trạng “tiêu chảy do bất dung nạp lactose”, hay còn gọi là tiêu chảy do cơ thể không dung nạp với đường lactose.


Tại sao tiêu chảy bất dung nạp đường lactose xảy ra và hậu quả như thế nào cho trẻ?


Khi trẻ bị tiêu chảy, các tác nhân gây bệnh hoặc độc tố của chúng gây nên sự tổn thương niêm mạc thành ruột, khiến men tiêu hoá đường lactose bị mất đi, và hậu quả là đường lactose không tiêu hoá được tích luỹ trong lòng ruột, tiếp tục gây nên tiêu chảy, làm tình hình càng tồi tệ hơn.


Thống kê cho thấy 50% -70% trẻ tiêu chảy nặng nhập viện có biểu hiện bất dung nạp lactose. Lactose là đường chủ yếu có trong sữa mẹ và các sữa công thức. Lactose là nguồn cung cấp đường glucose cho sự hoạt động của não và cơ thể, làm phân mềm, tạo sự vượt trội của các Bifidus và Lactobacillus là những vi khuẩn có lợi giúp cho sự phát triển hệ miễn dịch và tiêu hoá trong cơ thể trẻ. Men lactase ở màng ruột là men tiêu hoá biến đường lactose trở thành đường glucose. Khi trẻ bị tiêu chảy cấp màng ruột bị tổn thương bởi vi khuẩn, virút hoặc độc tố của chúng làm thiếu men lactase. Do thiếu men lactasa làm đường lactose không tiêu hoá được trong ruột gây bất dung nạp lactose. Đường lactose không được tiêu hoá sẽ ứ đọng lại trong ruột, hút nước làm tiêu chảy tăng thêm và kéo dài. Trường hợp này gọi là thiếu lactase thứ phát khác với thiếu men lactase tiên phát thường xuất hiện ngay sau khi trẻ sinh và rất hiếm gặp (chỉ 1 trong số 1000 trẻ).


Bất dung nạp lactose thứ phát thường kéo dài trong 1-2 tuần nhất là ở trẻ tiêu chảy kéo dài. Hậu quả là trẻ bị suy dinh dưỡng nặng, kém ăn cộng thêm tập quán kiêng ăn làm chậm hồi phục niêm mạc ruột. Bất dung nạp lactose có thể gặp trong những trường hợp tiêu chảy nhiễm vi khuẩn, virút đặc biệt tiêu chảy do Rota virút, dị ứng sữa bò… là những bệnh l‎ý rất thường xảy ra ở trẻ nhỏ dưới 3 tuổi.


Nhận biết việc trẻ bị bất dung nạp lactose thế nào?


Các bà mẹ có thể nhận biết được bất dung nạp lactose ở trẻ tiêu chảy khi cho trẻ ăn sữa công thức bình thường trẻ bị nôn, đầy hơi, không muốn ăn, quấy khóc, tiêu chảy tăng lên, phân lỏng toàn nước chua hoặc có bọt, hậu môn đỏ. Khi cho trẻ ăn sữa không có lactose, các triệu chứng trên giảm rõ rệt, tiêu chảy cầm, phân đặc và giảm độ chua, trẻ chịu ăn và mau chóng khỏi tiêu chảy.


Nuôi trẻ như thế nào khi trẻ bị bất dung nạp lactose?


Vì những hậu quả của tiêu chảy do không dung nạp đường lactose, các bà mẹ cần biết phải nuôi trẻ như thế nào khi trẻ bị tiêu chảy.


Đối với trẻ bú mẹ, vẫn phải tiếp tục cho trẻ bú, không được kiêng ăn cho trẻ. Tập quán kiêng ăn, giảm ăn là nguy cơ gây kéo dài tiêu chảy và suy dinh dưỡng cho trẻ. Sữa mẹ là thức ăn thích hợp sau khi điều trị bằng ORS cho trẻ bị bất dung nạp lactose do tiêu chẩy, lactose trong sữa mẹ vẫn được tiếu hoá hấp thu khi thiếu men lactasa ruột. Sữa mẹ có đầy đủ các dưỡng chất giúp trẻ nhanh phục hồi trong tiêu chảy. Các yếu tố miễn dịch phong phú trong sữa mẹ giúp tăng cường bảo vệ miễn dịch, bao gồm cả miễn dịch niêm mạc ruột. Các nucleotides có trong sữa mẹ cũng có tác dụng giúp tái tạo niêm mạc ruột tổn thương trong nhiễm trùng. Các bằng chứng từ lâm sàng cho thấy trẻ bú mẹ khi bị tiêu chảy có số lần đi ngoài giảm hơn so với các trẻ tiếp tục bú sữa bò thông thường. Trẻ ăn bổ xung vẫn tiếp tuc chế độ thức ăn bổ xung bình thường với các thành phần dễ tiêu hoá như cháo gạo, bột gạo, thịt nạc, sữa chua…


Nếu trẻ đang bú sữa công thức thông thường, hoặc trong trường hợp trẻ nhỏ dưới 3 tháng, bị tiêu chảy kéo dài, hoặc trẻ có biểu hiện suy dinh dưỡng, có thể dùng các loại sữa không có đường lactose. Thành phần đường có thể là maltodextrin hoặc hỗn hợp đường đa có áp lực thẩm thấu thấp. Các thành phần đường này đã được chứng minh trên lâm sàng giúp trẻ tăng cân tốt hơn và phục hồi đường ruột nhanh hơn.


Cuối cùng, các bà mẹ cần nhớ khi trẻ bị tiêu chảy cần phải đưa trẻ tới cơ sở khám bệnh để được điều trị và tư vấn kịp thời của bác sỹ. Nhập viện muộn là một l‎ý do kiến trẻ hay bị bất dung nạp lactose thứ phát. Do vậy, phòng ngừa là rất quan trọng . Tuy nhiên, khi trẻ đã bị hiện tượng bất dung nạp đường lactose, giải pháp dinh dưỡng tối ưu với lựa chọn sữa hợp lý sẽ giúp trẻ nhanh chóng hồi phục.



Xử trí đúng cách khi bé bị tiêu chảy


Cần bổ sung "nước biển khô" hoặc nước muối khi bé tiêu chảy để bù lại lượng nước đã mất. Cho trẻ bú mẹ ít nhất 6 tháng, không thay đổi sữa liên tục để tránh rối loạn tiêu hóa.


Bà mẹ nào có con nhỏ bị tiêu chảy cũng thấy đắng chát cả miệng mồm, khô khốc cổ họng và chỉ mong sao cho bé được “cầm ỉa” ngay tức khắc, nghĩa là mong có cách nào làm dứt ngay cơn tiêu chảy của bé. Đó là lý do tại sao trong phòng cấp cứu ở các khoa nhi vẫn thường gặp những ca ngộ độc sái thuốc phiện, á phiện, thuốc chích thuốc uống làm cho bé bị liệt ruột, bụng chướng lên, thở thoi thóp, đồng tử (con ngươi) teo nhỏ như đầu đinh ghim. Có trường hợp chết oan là vì vậy, không kể các trường hợp chết vì khô nước, mất nước trong cơ thể.


Tiêu chảy cấp thực chất là một phản xạ có ích cho cơ thể, nhằm tống hết chất độc ra ngoài đường ruột một khi ruột bị rối loạn, bị nhiễm trùng, nhiễm độc, như trường hợp ngộ độc thực phẩm, dùng sữa ôi thiu… Trường hợp tiêu chảy kéo dài do sai dinh dưỡng (đưa đến suy dinh dưỡng), dùng kháng sinh không đúng cách làm tiêu hủy những vi sinh vật vốn rất có ích trong đường ruột hoặc do trẻ “không chịu”, “không hạp” với một thứ sữa nào đó thì phải ngưng thuốc kháng sinh và điều chỉnh cách dinh dưỡng sao cho đúng.


Có khi chỉ vì pha chế sữa không đúng (đặc quá hoặc loãng quá) cũng gây rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy hoặc bón… Nhiều bà mẹ bây giờ thích nghe bày vẽ, nghe quảng cáo, cứ thay sữa xoành xoạch. Trẻ chưa kịp làm quen với thứ sữa này đã phải làm quen sữa khác, đương nhiên phải “rối loạn tiêu hóa” thôi.


Thức ăn dặm cũng vậy. Phải có thời gian cho bé quen một thứ thức ăn mới (thịt, cá, trứng, rau, đậu…), nếu thấy tốt, cứ nên tiếp tục, miễn là cân đối, đủ 4 nhóm “bột, đạm, dầu, rau” và thấy trẻ tăng cân tốt là được. Cũng nên biết có thứ tiêu chảy không phải bệnh thường gặp ở bé bú sữa mẹ, gọi là tiêu chảy sinh lý, càng “lẹt xẹt”, “hoa cà hoa cải” càng mau lớn. Khi bắt đầu được cho ăn dặm (ăn sam) thì trẻ sẽ không còn tiêu chảy lẹt xẹt như vậy nữa.


Nhớ rằng tiêu chảy nhiễm trùng ở trẻ do siêu vi hay do E.Coli thì cũng phải 4-5 ngày mới khỏi, miễn là không bị mất nước, làm trầm trọng thêm. Nhiều bà mẹ đi khám bác sĩ vài ba hôm thấy không bớt, đến thầy “lang băm” cũng vừa đúng thời điểm dứt bệnh, thế là thầy nổi tiếng. Không kể trường hợp uống sái phiện như đã nói trên. Lỗi ở bác sĩ không chịu giải thích rõ, không hướng dẫn kỹ cho bà mẹ yên tâm.


Đa số các bà mẹ thấy con “ỉa ra nước” thì không dám cho uống nước, sợ càng uống càng tiêu thêm. Điều này sai, bởi không cho uống, bé vẫn tiêu ra nước như thường. Nước này từ đâu ra? Nước từ trong tế bào và từ trong máu. Do vậy, dễ dẫn tới khô máu, khô tế bào mà chết.


Trên thế giới, hằng năm có vài ba triệu trẻ em dưới 5 tuổi chết vì tiêu chảy mất nước như vậy, cũng chỉ vì bà mẹ không dám cho uống nước bù. Ngày nay, người ta biết rõ nguyên nhân gây tử vong của trẻ tiêu chảy không phải do nhiễm trùng mà vì mất nước nên đã khuyến khích các bà mẹ cho con uống bù nước sớm khi trẻ vừa tiêu chảy. Nhờ vậy mà cứu được rất nhiều trẻ nhỏ. Nếu không cho uống nước thì bệnh sẽ nặng hơn và kéo dài hơn. Nếu không cho ăn thì trẻ sẽ đói, kiệt sức. Mặc dù ruột đang “yếu”, trẻ vẫn hấp thu được phần lớn thức ăn. Cần cho ăn nhiều bữa, ăn nhẹ, loãng, dễ tiêu… Pha sữa đúng cách và cho ăn trở lại bình thường càng sớm càng tốt, nếu cần dùng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ.


Nước uống bù trong tiêu chảy tốt nhất là Oresol, còn gọi là “nước biển khô”, có ở các Trạm Y tế hoặc các nhà thuốc, đem về pha vào một lít nước chín (đun sôi để nguội, phải pha với đúng một lít) cho bé uống bù ( cả người lớn bị tiêu chảy cũng vậy). Ở những nơi không tìm được Oresol thì pha nửa muỗng muối (loại muỗng cà phê 5ml) với 6 muỗng đường vào trong một lít nước chín. Nếu có chanh hay cam, nặn vào một ít càng tốt để có thêm chất muối Kali (potassium).


Điều quan trọng, không nên để trẻ tiêu chảy. Nên cho bú mẹ ít nhất 6 tháng. Bú mẹ thì yên tâm, khỏi phải lo gì cả! Nếu bú bình, thì phải giữ vệ sinh bình bú, núm vú thật tốt, pha chế đúng tỷ lệ. Biết cách cho ăn dặm. Nếu bé lỡ bị tiêu chảy thì bình tĩnh, cho uống bù nước sớm và đưa đến bác sĩ khi cần.


trẻ bị tiêu chảy 3



Điều trị cho trẻ bị tiêu chảy cấp


Hỏi bác sĩ về bệnh tiêu chảy cấp: Con gái tôi dược 4 tháng rưỡi, cháu bị tiêu chảy 10 ngày rồi, tôi đã cho cháu di khám bác sĩ cho thuốc smecta, thuốc entrogimina nhưng vẫn không khỏi, cháu vẫn đi 4-5 lần, phân có màu hơi xanh và chua; vậy tôi phải chữa như thế nào? (Lê Thị Thu)


Trả lời của bác sỹ chuyên khoa nhi:


Theo thư bạn mô tả thì bé bị tiêu chảy cấp. Tiêu chảy cấp là bệnh thường gặp ở trẻ em. Biểu hiện của bệnh là: nôn, đi ngoài phân lỏng tóe nước trên 3 lần/ngày, có thể kèm theo đau bụng, sốt, chán ăn, mệt mỏi, khát nước... Tiêu chảy cấp là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật, tử vong ở trẻ hoặc để lại hậu quả dinh dưỡng, ảnh hưởng tới sự tăng trưởng, phát triển của trẻ.


Nguyên tắc điều trị tiêu chảy cấp là bù nước và điện giải mà trẻ bị mất do tiêu chảy và nôn. Tuy nhiên, nhiều bà mẹ vẫn chưa biết chăm sóc trẻ đúng cách, cũng như có quan niệm sai trong điều trị tiêu chảy cho trẻ tại nhà, dẫn đến hậu quả đáng tiếc.


4 sai lầm thường gặp trong điều trị tiêu chảy cấp ở trẻ em


1. Dùng thuốc chống nôn, cầm đi ngoài: khi trẻ đi ngoài phân lỏng nhiều lần, các bà mẹ thường cho trẻ ăn lá ổi, hồng xiêm xanh... và các thuốc cầm đi ngoài khác. Trẻ ngừng đi ngoài ngay nhưng đó chỉ là khỏi bệnh giả tạo.


Hậu quả: các tác nhân gây bệnh ở lại trong đường tiêu hóa lâu hơn khiến cho bệnh lâu khỏi, thậm chí nặng lên.


2. Tự dùng kháng sinh: các bà mẹ thường tự dùng kháng sinh cho trẻ.


Hậu quả: làm rối loạn thêm vi khuẩn chí (vi khuẩn có ích) trong đường tiêu hóa của trẻ, làm tiêu chảy kéo dài, trẻ hấp thu càng kém.


Lưu ý: sử dụng kháng sinh cần theo chỉ định của nhân viên y tế, áp dụng trong trường hợp tiêu chảy do vi khuẩn, amip.


3. Kiêng khem: nhiều bà mẹ cho trẻ kiêng thịt, trứng, sữa, cá...


Hậu quả: ở trẻ bị tiêu chảy, khả năng hấp thu đã bị kém đi, lại ăn thức ăn thiếu dinh dưỡng nên không có đủ năng lượng để chống đỡ với bệnh tật.


4. Bù dịch và điện giải không đúng: ngừng cho trẻ bú, chỉ cho trẻ uống nước đường hoặc cho uống oresol không đúng nồng độ quy định.


Hậu quả: không bù được nước và điện giải, trẻ càng mất nước nhiều hơn, tình trạng nặng lên nhanh chóng.


Xử trí đúng khi trẻ bị tiêu chảy là vấn đề mọi bà mẹ cần nắm vững


Đánh giá tình trạng của trẻ:


- Điều trị tại nhà nếu trẻ mất nước mức độ A, nghĩa là: mất nước nhẹ, trẻ tỉnh, khóc có nước mắt, không trũng, uống nước (bú) bình thường, lưỡi ướt. Cho trẻ uống nước và điện gải nhiều hơn bình thường, có thể dùng các dung dịch pha chế tại nhà như: oresol, nước cháo muối, nước gạo rang.


- Đưa ngay trẻ tới cơ sở y tế khi:


Có dấu hiệu mất nước mức độ B: trẻ kích thích, khóc không có nước mắt, lưỡi khô, khát (bú háo hức).


Có dấu hiệu mất nước mức độ C: trẻ li bì, mệt lả, mắt rất trũng và khô, khóc không có nước mắt, uống kém hoặc không thể bú được.


Những điều lưu ý khi điều trị cho trẻ tiêu chảy tại nhà (mất nước mức độ A):


Với trẻ đang bú mẹ thì tiếp tục cho trẻ bú, tăng số bữa bú vì sữa mẹ vẫn được hấp thu tốt khi trẻ bị tiêu chảy và cung cấp cho trẻ lượng nước quý giá.


Dung dịch điều trị tiêu chảy:


Cách pha chế:


- Oresol là dung dịch tốt nhất điều trị tiêu chảy (một gói ORS có chứa: glucoza 20g, NaCl 3,5g, KCl 1,5g, NaHCO3 2,5g). Một gói oresol hòa tan hoàn toàn với một lít nước đun sôi để nguội. Nếu để dung dịch quá 24 giờ thì cần đổ đi và pha dung dịch mới.


- Nước cháo muối: một nắm gạo, một nhúm muối và 6 bát ăn cơm nước sạch (tương đương 1,2 lít nước), đun nhừ lọc qua giá cho trẻ uống dần.


- Nước gạo rang: 50g gạo rang vàng, cho một thìa gạt cà phê muối nghiền nát với một lít nước sôi để nguội, cho trẻ uống dần.


Cách cho uống:


- Trẻ dưới 2 tuổi cho uống ít một bằng thìa. Với trẻ lớn hơn có thể cho uống từng ngụm nhỏ. Nếu trẻ nôn, đợi 10 phút sau rồi tiếp tục cho uống, nhưng cho uống chậm hơn, uống từng thìa cách nhau 2-3 phút.


- Sau 4 giờ đánh giá lại tình trạng mất nước: nếu có các dấu hiệu nặng cần đưa trẻ đến cơ sở y tế để điều trị phục hồi nước và điện giải.


Dinh dưỡng cho trẻ:


Trẻ dưới 6 tháng tuổi còn bú mẹ: cho trẻ tiếp tục bú mẹ bình thường, tăng số bữa bú.


Trẻ lớn hơn: cần cho trẻ ăn đủ khẩu phần, không nên bắt trẻ nhịn, kiêng khem. Thức ăn cần mềm, nấu kỹ, ăn ngay sau khi nấu để đảm bảo vệ sinh. Nếu phải cho trẻ ăn những thức ăn đã nấu sẵn thì cần phải đun lại trước khi cho ăn. Cho trẻ ăn thêm quả chín hoặc nước quả như: chuối, cam, xoài...


Tránh dùng các loại thực phẩm sau:


- Thực phẩm ít chất dinh dưỡng, nhiều chất xơ và khó tiêu hóa như: măng, rau cần, ngô và đỗ nguyên hạt.


- Các loại nước có ga gây khó tiêu, đầy bụng.


Phòng tiêu chảy:


- Nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu, cho ăn thêm sau 6 tháng: sữa mẹ bảo đảm vệ sinh, đáp ứng đủ nhu cầu dinh dưỡng, có chứa kháng thể tăng cường miễn dịch mà chi phí lại thấp.


- Cho trẻ ăn sam sau 6 tháng với thức ăn đủ dinh dưỡng.


- Sử dụng nguồn nước sạch cho ăn uống và vệ sinh.


- Rửa tay bằng xà phòng trước khi chăm sóc hoặc chế biến thức ăn cho trẻ, và sau khi đi ngoài, thay tã cho trẻ.


- Sử dụng hố xí hợp vệ sinh.


- Tiêm phòng sởi.


Trên đây là một số thông tin cơ bản giúp bạn xử trí khi bé bị tiêu chảy cấp. Trường hợp bé đã uống thuốc mà vẫn không đỡ như vậy, bạn nên đua bé đi khám lại để bác sĩ giúp bạn tìm nguyên nhân và cách điều trị hiệu quả hơn.



Tại sao bé uống sữa ngoài bị tiêu chảy?


Hỏi: Con tôi 3 tuần tuổi, mẹ không có sữa nên uống sữa ngoài nhưng không hiểu sao bé bị tiêu chảy liên tục. Mong được sự giúp đỡ và hướng dẫn cho tôi cách chữa trị. (Pham Cao Tuan)


Trả lời của bác sỹ nhi khoa:


Bé cần được khám tại bệnh viện để xác định có thực sự bị tiêu chảy hay không, nguyên nhân tiêu chảy là gì. Nếu tiêu chảy liên quan đến sữa ở tuổi này thì nguyên nhân có thể do hộp sữa được bảo quản không tốt, vệ sinh bình sữa chưa tốt, dị ứng protein sữa bò hay bất dung nạp lactose…


Tùy theo nguyên nhân mà sẽ có cách điều trị sẽ khác nhau. Bạn nên cho bé đi khám càng sớm càng tốt.

Tin Cùng Chuyên Mục

Loading...